|
دستگاه گردش خون
دستگاه گردش خون، سیستم بسیار گسترده‌ای دارد که خون را از قلب به قسمت‌های مختلف بدن فرستاده و سپس دوباره به قلب باز می‌گرداند. عروقی که خون را از قلب به قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند سرخرگ، و عروقی که خون را به قلب بر می‌گردانند سیاهرگ نامیده می‌شوند.
سرخرگهای اصلی پس از خروج از قلب بطورمداوم به شاخه‌های باریکتری تقسیم می‌شوند و در نهایت خون را به کوچکترین ساختارهای بدن یعنی سلول‌ها می‌رسانند. خون پس از واگذاری اکسیژن و مواد غذایی خود و دریافت دی‌اکسیدکربن و سایر مواد زاید وارد سیاهرگ‌های کوچکی شده و این سیاهرگها با به هم پیوستن خود سیاهرگ‌های بزرگتری را تشکیل می‌دهند و در نهایت از طریق دو سیاهرگ بزرگ زیرین و زبرین وارد دهلیز راست قلب می‌شود. در سطح سلولی، اکسیژن و مواد غذایی از میان دیواره مویرگ‌های میکروسکوپی مبادله می‌شوند.
سرخرگها و مویرگها
آئورت که بزرگترین سرخرگ بدن است از سمت چپ قلب شروع می‌شود. قطر آئورت در حدود 2/5 سانتی‌متر بوده، حاوی خون غنی از اکسیژن است و آئورت از بطن چپ به سمت بالا رفته و پس از یک قوس و به طرف شکم پایین می‌رود. سرخرگهای بزرگ به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که خون بخش‌های مختلف بدن را تأمین می کنند. سرخرگهای کاروتید و مهره‌ای به سر و گردن می‌روند.
سرخرگ زیر ترقوه ای خون دست را تأمین می‌کند. آئورت شکمی نزولی شاخه‌هایی را به معده، کبد، کلیه‌ها و روده‌ها می‌فرستد و توسط این سرخرگها خون این اعضا را تامین می‌نماید. در نهایت آئورت به دو سرخرگ انتهایی ایلیاک تقسیم می‌شود که خود تبدیل به سرخرگهای رانی می‌شوند که به پاها می‌روند.
سرخرگ ریوی از بطن راست خارج می‌شود و خون فاقد اکسیژن را جهت دریافت اکسیژن به ریه‌ها می‌فرستد. گردش خون ریوی مشابه گردش خون عمومی (سیستمیک) بدن است ولی به ریه ها محدود می شود. در ریه‌ها تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در سطح سلولی رخ می‌دهد.
سرخرگها به عروق کوچکتری تقسیم می‌شوند که سرخرگچه نامیده می‌شوند. سرخرگها و سرخرگچه‌ها دارای دیواره‌های انعطاف پذیری هستند که می‌توانند تنگ و گشاد شوند، عملی که تاثیری حیاتی در هدایت جریان خون دارد. خون همواره در محلی که مقاومت کمتری دارد راحت‌تر حرکت می‌کند، بنابراین سرخرگهای گشاد شده سبب افزایش جریان خون شده و سرخرگهای تنگ شده موجب کاهش جریان خون می‌شوند. شاخه‌های انتهایی سرخرگچه‌ها مویرگ نامیده می‌شوند. مویرگها کوچکترین عروق هستند. اکثر مویرگها دارای دیواره‌ای به ضخامت تنها یک سلول هستند. مویرگ‌های تخصصی انواع مختلف بافت‌های بدن، اجازه عبور مولکول‌های مختلف از دیواره خود را می‌دهند. برای مثال در ریه‌ها مولکول‌های دی‌اکسیدکربن (یک ماده زاید) از خون خارج می‌شوند تا از طریق تنفس دفع شوند و این در حالی است که مولکول‌های اکسیژن از طریق دیواره مویرگها وارد خون می‌شوند. در دستگاه گوارش و در روده‌ها مولکول‌های مواد غذایی از دیواره مویرگها گذشته و وارد خون می‌شوند.
سیاهرگها
در سطح سلولی بدن، مویرگها خونی که اکسیژن آن مصرف شده است را دریافت می‌کنند. مویرگها به عروق بزرگتری جریان پیدا می‌کنند که سیاهرگچه نامیده می‌شوند. سیاهرگچه‌ها نیز به هم پیوسته و سیاهرگها را تشکیل می‌دهند. فشار سیاهرگها بطور قابل توجهی کمتر از سرخرگها می‌باشد و دیواره‌های آنها نیز نازک‌تر هستند. به همین دلیل است که نمونه خون از سیاهرگها گرفته می‌شود. دیواره سیاهرگها هم مانند سرخرگها تنگ و گشاد می‌شوند. هرگونه انقباض در عضلات شما سیاهرگها را تحت فشار قرار داده و به جریان خون کمک می‌کند تا بر جاذبه زمین غلبه کرده و به سمت قلب جریان پیدا کند. همچنین یک سیستم دریچه‌ای یک طرفه در سیاهرگها وجود دارد که از برگشت خون به عقب جلوگیری کرده و منجر به جریان یکطرفه خون در مسیر صحیح می‌شود.
جریان خون سیاهرگی بدن از طریق دو رگ بزرگ وارد قلب می‌شود: بزرگ سیاهرگ زبرین که خون بخش فوقانی بدن را به قلب می‌آورد و بزرگ سیاهرگ زیرین که خون قسمت تحتاتی بدن را به قلب باز می‌گرداند. این دو رگ وارد دهلیز راست می‌شوند. دهلیز راست خون را به بطن راست می‌فرستد تا از آن جا دریافت اکسیژن به ریه‌ها جهت منتقل شود.
تهیه و تنظیم : دکتر اکبر نیک پژوه – متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی
|
