ضربان‌سازها (پیس میکرها)
ضربان‌ساز، دستگاهی است که با استفاده از نیروی باتری، ریتم قلب شما را تنظیم می‌کند. بیشتر ضربان‌سازها در افرادی کار گذاشته می‌شوند که گره سینوسی-دهلیزی آنها بسیار آهسته کار می‌کند که این مورد در اثر کهولت سن، بیماری قلبی و یا استفاده از داروهای قلبی رخ می‌دهد. در این حالت اگر گره‌سینوسی-دهلیزی، تحریک الکتریکی را شروع ننماید، ضربان‌ساز جایگزین آن می‌شود. در یک فرد مبتلا به بلوک قلبی، این دستگاه جایگزین مسیر بلوک شده می‌شود. امروزه ضربان‌سازها نه تنها باعث شروع فعالیت قلب می‌شوند و قلب را وادار به تپش می‌نمایند، بلکه با توجه به نوع فعالیت شما سرعت تپش قلب را نیز تنظیم می‌نمایند. یعنی درست همان کار قلب طبیعی را انجام می‌دهند.
ضربان‌ساز وسیله‌ای به اندازه یک ساعت مچی مردانه می‌باشد که دارای یک باتری و یک مولد الکترونیکی می‌باشد. این دستگاه برای تشخیص اینکه آیا میزان ضربان قلب شما در یک محدوده قابل قبول است، برنامه‌ریزی می‌شود. اگر میزان ضربان قلب قابل قبول نباشد، ضربان‌ساز پیام الکتریکی تولید می‌کند تا قلب با سرعت قابل قبولی تپش نماید.
یک ضربان‌ساز تک-حفره‌ای یک لید دارد که در یک حفره قلب (دهلیز راست یا بطن راست) قرار می‌گیرد، در حالکیه ضربان‌ساز دو-حفره‌ای دو لید دارد که در هر دو حفره راست قلب یعنی دهلیز راست و بطن راست قرار می‌گیرند. معمولا ضربان‌ساز تا چندین سال یعنی قبل از نیاز به تعویض باتری‌ها در بدن باقی می‌ماند.
در برخی از افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا برخی ویژگی‌های خاص جسمانی ممکن است یک لید سوم در پشت قلب از طریق یک ورید جانبی قرار داده شود. به این کار ضربان‌سازی دو-بطنی گفته می‌شود. انجام این کار بسیار سخت‌تر از قراردادن یک ضربان‌ساز می‌باشد، معمولا این روش با ایجاد هماهنگی در انقباض عضلات قلبی باعث بهبود برخی از افراد مبتلا به نارسایی قلبی می‌شود.
چگونه یک ضربان‌ساز کاشته می‌شود؟
برای کاشتن یک ضربان‌ساز تنها به یک داروی خواب‌آور ملایم و یک بی‌حسی موضعی در ناحیه فوقانی قفسه سینه نیاز است. پزشک ابتدا برش کوچکی در پوست زیراستخوان ترقوه ایجاد می‌کند. لیدهای نازک و روکش‌دار از طریق رگ‌های خونی زیر استخوان ترقوه با هدایت اشعه ایکس در قلب قرار می‌گیرند. سپس پزشک این لیدها را به ضربان‌ساز وصل کرده و ضربان‌ساز را در زیر پوست درست در زیر استخوان ترقوه قرار می‌دهد. شما در محل قرارگیری ضربان‌ساز تنها برجستگی کوچکی را احساس خواهید نمود. این عمل ظرف مدت 1 تا 2 ساعت انجام می‌گیرد و عوارض جانبی آن بسیار نادر است. عوارض جانبی شدید، خطرناک و کشنده در کمتر از 1 درصد موارد اتفاق می‌افتد. عفونت ضربان‌ساز نادر است، اما در صورت عفونت حتماً باید ضربان‌ساز برداشته شود. گاهی اوقات عوارض خفیف‌تری مانند خونریزی و جمع شدن (کلاپس) ریه‌ها ممکن است اتفاق بیافتد و یا ممکن است لیدهای ضربان ساز نیاز به تغییر موقعیت داشته باشند. ممکن است شما بتوانید در عرض چند روز به فعالیت‌های طبیعی خود بازگردید. پزشک به شما توصیه می‌نماید که از بلند کردن اشیاء سنگین و یا انجام فعالیت‌های شدید با حرکت بازوی خود در سمتی که ضربان‌ساز تعبیه شده است، خودداری نمایید.
زندگی با ضربان‌ساز
شما باید به طورمرتب ارزیابی شوید. تا زمان بهبودی کامل محل کاشت ضربان‌ساز، این ارزیابی با فاصله‌های زمانی کمی انجام می‌گیرند، سپس ارزیابی‌ها هر 3 تا 6 ماه یکبار برای کنترل ضربان‌ساز انجام می‌شوند.
پزشک ضربان‌ساز را با بررسی قسمت برنامه‌ریز الکترونیکی آن، ارزیابی خواهد کرد. این برنامه‌ریز، اطلاعاتی درباره فعالیت ضربان‌ساز و نیز عمر باتری دارد. در ضمن پزشک می‌تواند برنامه‌ریزی ضربان‌ساز را در صورت لزوم تغییر بدهد. علاوه بر ارزیابی‌های درمانگاهی ممکن است ماهیانه نیز به صورت تلفنی شما را تحت نظر داشته باشد.
هنگامی‌که باتری شروع به ضعیف شدن نماید، ضربان‌ساز آهسته‌تر کار خواهد کرد، ولی به طور ناگهانی متوقف نخواهد شد. معمولا پزشک قبل از آنکه شما متوجه علایم بالینی آن شوید، ضعیف شدن باتری را تشخیص می‌دهد. زمانیکه باتری نیاز به تعویض داشته باشد، انجام یک عمل جراحی دیگر برای تعویض ضربان‌ساز الزامی خواهد بود. چون معمولا لیدها نیاز به جایگزینی ندارند، بنابراین عمل دوم ساده‌تر از عمل اول بوده و با یک بی‌حسی موضعی در زیر استخوان ترقوه قابل انجام است.
پزشک کارتی به شما می‌دهد که حاوی اطلاعاتی راجع به ضربان‌ساز و بیماری شما می‌باشد. شما باید همیشه این کارت را همراه داشته باشید و به متخصصین امورسلامتی و نیز کارکنان فرودگاه نشان دهید.
پس از کاشت ضربان‌ساز و ترمیم کامل محل جراحی، شما ممکن است بتوانید در تمام فعالیت‌های معمولی خود شرکت نمایید. شما باید محدودیت‌های احتمالی خودتان را مجدداً با پزشکتان مرور نمایید (برای مثال شما نباید در ورزش‌هایی مثل بوکس و......شرکت نمایید).
تمام سوالات خود را از پزشک معالج‌تان بپرسید به ویژه درباره انواع ضربان‌سازها، انواع روش‌های درمانی و یا ملاحظاتی که فکر می‌کنید باید در مورد ضربان‌ساز بدانید از پزشک سوال دهید.
به طورکلی هشیار بودن در مورد تمامی اتفاقاتی که پیرامون شما رخ می‌دهند و واکنش به موقع نسبت به مواردیکه ممکن است با جریان الکتریکی ضربان‌ساز تداخل نمایند، بسیار ضروری می‌باشد.
اگر چه ضربان‌ساز زندگی شما را محدود نمی‌کند ولی باید به خاطر داشت که ضربان‌ساز نمی‌تواند برخی از کارها را انجام دهد. برای مثال ضربان‌ساز از وقوع حمله قلبی در فردیکه دچار انسداد سرخرگ‌های کرونری شده است، جلوگیری نمی‌نماید. در ضمن ضربان‌ساز لزوماً نیاز به مصرف برخی از داروهای مرتبط با بیماری‌های قلبی‌عروقی، برای مثال داروهای ضدفشارخون، ضد آنژین قلبی و یا حتی داروهای مناسب برای سایر انواع آریتمی‌ها را از بین نمی‌برد.
تهیه و تنظیم : دکتر اکبر نیک پژوه – متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی
